«Ես կարող եմ ապրել հեռավոր գյուղում, բայց տեղեկացված լինել, թե ինչ է կատարվում գիտության, մշակույթի ամենաբարձր կենտրոններում»

«Իրատեսի» հյուրը դաշնակահար, գործիքավորող, կոմպոզիտոր ՄԱԴԱԹ ԱՎԱՆԵՍՈՎՆ է:

«ԱՇԽԱՏՈՒՄ ԵՄ ՎԵՐԱՑԱՐԿՎԵԼ ԴԱՀԼԻՃԻՑ»

-Պարոն Ավանեսով, երբ նվագում եք, զգացողություն է, թե Ձեզ համար չկա կողմնակի միջավայր, միայն Դուք եք և դաշնամուրը: Ձեզ համար կա՞ տարբերություն՝ ձայնագրման ստուդիայո՞ւմ եք նվագում, թե՞ հանդիսատեսի առջև:
-Այնքան էլ այդպես չէ, թե ես իմ շուրջը ոչինչ չեմ տեսնում: Ես հրաշալիորեն զգում, հաղորդակցվում եմ այն մարդկանց, այն երաժիշտների հետ, որոնց հետ նվագում եմ: Ե՛վ աչքերով եմ հաղորդակցվում, և՛ ականջով, և՛ ներքին մի անորսալի զգացողությամբ: Բայց ինչ վերաբերում է դահլիճին, այո՛, աշխատում եմ վերացարկվել դահլիճից: Որովհետև նախ և առաջ՝ միշտ չէ, որ դահլիճից դրական էներգիա է գալիս, երկրորդ՝ դահլիճը միշտ չէ, որ պատրաստ է լսելու այն, ինչ դու նվագում ես: Կարծում եմ, որ արտիստը պիտի թելադրի ունկնդրին, թե ինչ և ինչպես նա լսի: Փոխհարաբերություններն այդ կերպ պիտի կառուցվեն: Հանդիսատեսը գալիս է ստանալու, արտիստը՝ տալու նախ և առաջ:
-Արդյո՞ք արտիստը ոչինչ չի ստանում:
-Խնդիրը երկակի է. կստանա՞, չի՞ ստանա, դժվար է ասել: Իմ դեպքում չէի ասի, թե բոլորովին նշանակություն չունի, բայց և այնպես մեծ նշանակություն չունի, թե ինչ դահլիճի համար եմ նվագում: Նվագում եմ համերգային դահլիճում, թե ձայնագրման ստուդիայում, նույնպես մեծ տարբերություն չեմ զգում: Տարբերությունն այն է, որ համերգային դահլիճում նվագում ես, և դա անցնում-գնում է: Իսկ ստուդիայում յուրաքանչյուր փոքր կտորի վրա կարող ես ժամերով տանջվել, չի՞ ստացվում, կրկնել հարյուր անգամ և հասնել ստեղծագործության առավելագույն ճշգրտության, լիարժեք, ավարտուն վիճակի: Բայց այս դեպքում էլ կորչում է կատարման կենդանությունը: Իսկ դահլիճում հնարավոր է, որ ինչ-որ բան այնպես չնվագես, այնպես չդրսևորվես, բայց այս դեպքում էլ առկա է կենդանի շունչ, ակնթարթի, պահի մեջ լիարժեքության զգացում. նվագում ես, ինչպես այդ պահի մեջ ստացվում է, և դա կենդանի, բնական կատարում է:
-Ձեր կատարումները գրեթե չեն կրկնվում, անսպասելի իմպրովիզացիաներով, ինքնատիպ գործիքավորմամբ եք ներկայացնում տարբեր կոմպոզիտորների ստեղծագործություններ՝ Կոմիտասից մինչև Միշել Լեգրան, Ջորջ Գերշվին, Վահան Արծրունի: Ձեր հեղինակային գործերն ունե՞ն կայուն պարտիտուրա, թե՞ դրանք կատարելիս մշտապես ստեղծագործողի կարգավիճակում եք լինում:
-Կան գործեր, որոնք ստույգ նոտագրված են և ենթակա չեն փոփոխության: Եվ կան գործեր, որոնցում արված են որոշակի նշումներ, և ամեն անգամ դու կարող ես այս կամ այն կերպ զարգացնել տվյալ մեղեդին: Դա պայմանավորված է տվյալ ստեղծագործությամբ և այն խնդրով, որը լուծում ես տվյալ համերգի ընթացքում: Իրականում իմ ստեղծագործություններն այնքան էլ շատ չեն: Ավելի շատ գրել եմ ուսանողությանս տարիներին: Իսկ դրանից հետո գրել եմ, երբ եղել է պահանջարկ, կոնկրետ պատվեր: Ի տարբերություն դրա՝ շատ եմ գործիքավորել երաժշտություն և ստեղծագործել հենց գործիքավորման համար: Պատահում է, որ մարդը երգ է բերում գործիքավորելու, իսկ բերածը երկու տող է ու երեք նոտա: Այս դեպքում պետք է ավարտել երգը, գրել նախերգ, վերջերգ, անել ինչ-որ լրացում, տալ հարմոնիկ լուծում: Երբեմն արդյունքում բոլորովին անճանաչելի, նոր երաժշտություն է ստացվում, երբեմն գործիքավորողն ավելի շատ է հեղինակ լինում, քան ինքը՝ հեղինակը: Բայց աշխարհում ոչ մի տեղ գործիքավորողը հեղինակ չի համարվում և հանդես չի գալիս իբրև այդպիսին. դա է ընդունված կարգը: Այս ոլորտում ես անսահման շատ եմ ստեղծագործել, գրել երաժշտություն, բայց դա իմ երաժշտությունը չէ, իմը չի համարվում:

«ԼԱՎ ԵՄ ԶԳՈՒՄ ԱՅՆ ՏԵՂԵՐՈՒՄ, ՈՐՏԵՂ ԿԱ ԼԱՎ ԵՐԱԺՇՏՈՒԹՅՈՒՆ»

-Դուք հանդես եք գալիս բազմաոճ երաժշտությամբ՝ ջազ, ռոք, դասական, հոգևոր և էթնո երաժշտության մշակումներ, սեփական ստեղծագործություններ: Ո՞ր դեպքում եք ավելի ազատ ինքնարտահայտվում:
-Էթնո գրեթե չկա իմ հայտագրում, ջազն էլ հարաբերական է: Ընդհանրապես աշխատում եմ երաժշտությունը քիչ բաժանել ըստ ժանրերի: Ինչո՞վ է տարբերվում դասականը ջազից. դասականում էլ կարող են լինել միևնույն նոտաների բազմազան դրսևորումներ: Հնչում են միևնույն նոտաները, կատարվում է միևնույն երաժշտական թեման, բայց դա արվում է տարբեր մոտեցումներով: Հնագույն երաժշտության դեպքում կա այլ հանգամանք. նոտագրվում է հիմնական թեման, և կատարողը կարող է իմպրովիզ անել: Ջազում փոքր-ինչ այլ է. այստեղ կա թեմա, որը կարող ես նվագել յուրովի և իմպրովիզ անել որքան ուզում ես: Բայց և՛ մեկ, և՛ մյուս դեպքում վերաբերմունքդ պիտի շատ լուրջ լինի: Օրինակ՝ Բիլ Էվանսը դասական երաժիշտ չէ, բայց նրա վերաբերմունքը ջազին, յուրաքանչյուր նոտային բացարձակ է, ուղղակի բացարձակ: Նա չափազանց մեծ պատասխանատվություն է ցուցաբերում, այնպիսին, ինչպիսին բնորոշ է դասական երաժշտությանը: Այնպես որ, ես ինձ լավ եմ զգում այն դեպքերում, երբ հաջողվում է լավ նվագել: Կարևոր չէ, ռոմանս եմ կատարում, դասական երաժշտություն, Բաբաջանյանի, թե Այվազյանի երգերը. լավ եմ զգում այն տեղերում, որտեղ կա լավ երաժշտություն:
-Այնպես է ստացվել, որ վերջին շրջանում Ձեզ ավելի հաճախ լսում եմ Վահան Արծրունու համերգների ժամանակ՝ որպես նվագակցողի: Նվագակցողի և սոլիստի պատասխանատվության աստիճանները շա՞տ են տարբեր:
-Այս դեպքում երկակի է իմ դերը: Ե՛վ նվագակցում եմ, և՛ կատարում եմ մեծ երաժշտական հատվածներ, որոնցում հանդես եմ գալիս իբրև սոլիստ: Երբ շինությունը հիմքից մինչև տանիք կառուցված է լիարժեք, յուրաքանչյուր աղյուսն այնտեղ չափազանց կարևոր է: Ամենաստորին աղյուսն էլ որ հանես, շինությունը կփլվի: Այնպես որ, երբ խմբային գործ ես անում, այդ գործում չկան առաջնային, երկրորդական, երրորդական դերեր: Կա ընդհանուր գործ, որն անում ենք բոլորով: Օրինակ՝ երբեմն լինում են կտորներ, որոնք նպատակահարմար չէ կատարել: Եվ ես պարզապես նստած լսում եմ խմբի մյուս անդամների կատարումը: Հնարավոր է, որ նույն այդ կտորը մեկ այլ մթնոլորտում, մեկ այլ դահլիճում, համերգի այլ ընթացքի մեջ անհրաժեշտ լինի կատարել, և ես կատարում եմ: Շատ հաճախ կանխամտածված ոչինչ անել պետք չէ, պարզապես պետք է թույլ տալ, որ հնչի երաժշտությունը: Եվ պատասխանատվությունը չի նվազում կամ ավելանում իբրև սոլիստ կամ նվագակցող հանդես գալու դեպքերում. այդ երկու դերերն էլ շատ կարևոր են: Եթե իմ սոլո կատարման ժամանակ Վահանը սխալ ակորդ վերցնի, կփչանա իմ սոլոն: Եթե Վահանի երգի ընթացքում ես նվագեմ ոչ այն նոտան, նրա կատարումը չի ստացվի: Այնպես որ, յուրաքանչյուր նոտա, գլխի յուրաքանչյուր շարժում հավասարաչափ պատասխանատվություն են ենթադրում:

«ԱՐԺԱՆԱՊԱՏԻՎ ԱՇԽԱՏԱՆՔՈՎ ՀՆԱՐԱՎՈՐ ՉԷ ՄԵԾ ՓՈՂԵՐ ՎԱՍՏԱԿԵԼ ՄԵՐ ԵՐԿՐՈՒՄ»

-Հեռուստատեսային նախագծերին մասնակցությունը, անշուշտ, նպաստում է արվեստագետի ճանաչմանը, սակայն նաև ենթադրում է որոշակի կոմպրոմիս: Ձեզ գրավո՞ւմ են հեռուստաեթերային ելույթները:
-Ես կարծում եմ, որ եթե մարդն իր գործը լավ է անում, ցանկացած տեղում, ցանկացած պարագայում դա նրան պատիվ է բերում, նա իրեն լավ է զգում, պահանջված: Այսօր ունենք շատ լուրջ երաժիշտներ, որոնք թեթև ժանրի երաժշտություն են նվագում, անգամ՝ ռաբիս. չվախենաք այդ բառից:
-Բնավ չեմ վախենում: Ես գիտեմ շատ պրոֆեսիոնալ երաժիշտների, որոնք մասնավոր պատվերով թաղումների ժամանակ են նվագում, և դա հանապազօրյա հաց վաստակելու նորմալ, անգամ նախանձելի միջոց է երաժշտի համար մեր երկրում:
-Ե՛վ Ռիխտերը, և՛ Գիլլելսը նվագել են թաղումների ժամանակ: Իհարկե՝ շատ հարգարժան ու հանրաճանաչ մարդկանց թաղումների: Այնպես որ, դա պախարակելի ավանդույթ չէ, դա միանգամայն նորմալ է: Բայց կարևոր է, որ լավ նվագես. սա է էականը: Ինչ վերաբերում է հեռուստատեսային շոուներին, այո՛, դրանցում կան շատ բաներ, որ կոնկրետ ինձ դուր չեն գալիս: Բայց չէ՞ որ դա իմ աշխատանքը չէ: Դա շոու է, հաղորդում, որն ունի տարբեր բաղկացուցիչներ: Մի բաղկացուցչի համար ռեժիսորն է պատասխանատու, մյուսի համար՝ օպերատորը: Ես պատասխանատու էի երաժշտության համար, և ձգտում էի հնարավորինս լավ անել իմ գործը՝ տեղավորվելով նախագծի բյուջեի և եթերաժամանակի սահմաններում: Որքանով է լավ ստացվել մեր գործը, պիտի դատի հեռուստադիտողը: Բայց ասել, որ ես ամաչել եմ իմ մասնակցությունից այդ նախագծերին, չեմ կարող, չկա նման բան: Այո՛, եղել են առավել կամ պակաս հաջողված ելույթներ հեռուստաեթերում, բայց ամոթալի ոչինչ չկա դրանում: Եթե անգամ որոշ հաղորդումներ չեն ունեցել հոգևոր-մշակութային բարձր մակարդակ, դա իմ խնդիրը չէ: Ես ապրում եմ Հայաստանում, այստեղ ինձ ամեն ինչ չէ, որ բավարարում է, բայց սա իմ երկիրն է, ես ցանկանում եմ ապրել այստեղ և ցանկանում եմ լավ ապրել: Եթե երկրի վիճակը լավ չէ, հո բոլորս այստեղից չե՞նք թողնելու գնանք:
-Երևանը նպաստավո՞ր միջավայր է երաժիշտ ստեղծագործողի համար: Մեր քաղաքի կենտրոնում գրեթե յուրաքանչյուր շենքի տակ մեկ-երկու ակումբ ու սրճարան է գործում, փոքրիկ սրահներ կան, որոնցում հանդես են գալիս երաժիշտները: Այս ամենը ֆինանսապես, բարոյապես սատարո՞ւմ է երաժիշտներին:
-Դե՛, ֆինանսապես լավ վիճակում գտնվելը դժվար է, արժանապատիվ աշխատանքով հնարավոր չէ մեծ փողեր վաստակել մեր երկրում: Մեր տնտեսությունը լավագույն վիճակում չէ, իսկ դա անդրադառնում է արվեստագետների, մշակույթի ցանկացած ոլորտի վրա: Թեև վիրավորական է, պետք է խոստովանել, որ մեր ոլորտի վրա ուշադրություն է դարձվում ամենավերջում, մեր մասին հիշատակվում է քննարկումների ամենավերջին կետում: Իսկ ստեղծագործող մարդիկ պետք է շատ ճամփորդեն, շփվեն արտասահմանում ապրող իրենց կոլեգաների և ոչ միայն նրանց հետ: Եթե մենք Լուվրում չենք եղել, վատ է: Այլ հարց է, որ չկա այնտեղ լինելու հնարավորություն: Անհրաժեշտ է ճամփորդել, շփվել տարբեր մշակույթների ներկայացուցիչների հետ, ճանաչել նրանց արվեստը: Անհրաժեշտ է ինչ-որ ժամանակ անգամ ապրել այլ վայրերում, ներսից ճանաչել ուրիշ երկրների կյանքը: Անկախ նրանից՝ Երևանը նպաստավոր միջավայր է արվեստագետի համար, թե ոչ, հիմա կա համացանց, և ամեն վայրկյան դու կարող ես հայտնվել մոլորակի ցանկացած կետում, լսել ցանկացած համերգ, ցանկացած դասախոսություն, տեսնել ցանկացած թանգարան ու ցուցահանդես, այսինքն՝ լինել տեղեկացված: Հիմա կարևոր չէ, թե որտեղ ես ապրում: Ես կարող եմ ապրել հեռավոր գյուղում, բայց տեղեկացված լինել, թե ինչ է կատարվում գիտության, մշակույթի ամենաբարձր կենտրոններում:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ